Kawa Espresso

Napar z ziaren kawy spożywany jest od wieków, za ojczyznę tej rośliny uznaje się Afrykę. Dzisiaj ciężko byłoby nam wyobrazić sobie poranek bez aromatycznej kawy, cenimy ją zarówno za jej intensywny smak, jak i pobudzające właściwości. Historia kawy jest bardzo ciekawa; zajmuje ona ważne miejsce w kulturze zarówno zachodniej, jak i w najdalszych zakątkach naszego globu. Jakie są dzieje kawy? Jak rozprzestrzeniła się niemal na cały świat? Wyjaśniamy!

Afryka – miejsce narodzin kawy

Etiopia to kraj, w którym kawę znano już w I tysiącleciu p.n.e. Co ciekawe, tamtejsze plemiona wcale nie zajmowały się uprawą tej rośliny – owoce zbierano dziko rosnące. Spożywano je z dodatkiem soli i masła. Dopiero w ok. XVI wieku rozpowszechnił się rytuał picia kawy w formie, jaką znamy współcześnie, czyli jako napar. Ziarna kawy zostały przywiezione do Jemenu w XIII lub XIV wieku – stało się to za sprawą kupców arabskich. Tam właśnie opracowano metodę przyrządzania kawy, która polega na uprażeniu ziaren, a następnie wytwarzania z nich aromatycznego napoju. Dzięki Beduinom metoda została rozpowszechniona w całej Arabii. Pierwsza kawiarnia w Stambule powstała w XVI wieku; choć początkowo spotkało się to ze sprzeciwem, rytuał picia kawy zdobył ogromną popularność. Modne stały się spotkania przy filiżance kawy, a po pewnym czasie kawa zaczęła również zdobywać popularność na naszym kontynencie.

Kiedy kawa dotarła do Europy?

Ciężko jednoznacznie określić dokładną datę dotarcia kawy do Europy. Wiadome jest jednak, że pierwszym Europejczykiem, który opisał kawę był Leonhard Rauwolf, który 1573 roku udał się w podróż po Bliskim Wschodzie. Niemiec miał odkryć zioła i lekarstwa dla kompanii kupieckiej Mechiora Manlicha, który był jego szwagrem. Z wyprawy powrócił bogatszy nie tylko o cenne towary, ale również o wiedzę na temat tureckich zwyczajów. W swoich zapiskach wspominał o pewnym napoju nazywanym przez tamtejszą ludność „Chaube”. Napój miał czarny kolor i miał łagodzić różne dolegliwości (w tym żołądkowe). Kawa była spożywana o poranku, wspólnie, w otwartych miejscach. Pita była małymi łyczkami, podawano ją natomiast w glinianych i porcelanowych kubkach. Z zapisków tego botanika możemy wywnioskować, że kawa na naszym kontynencie zaczęła się rozpowszechniać w XVI wieku. Jeżeli mowa o początkach kawy w Europie, to należy tutaj przytoczyć również postać Prospera d’Alpino – włoskiego botanika i lekarza. Jego zapiski były cennym źródłem wiedzy o kawie w Europie. Po powrocie ze swojej podróży opisał wpływ kawy na zdrowie i jej działanie, a nazwa caffe utrwaliła się prawdopodobnie właśnie dzięki niemu.

Oxford i pierwsza kawiarnia w Europie

• Europejczycy zawdzięczali kawę organizowanym w tamtych czasach kompaniom wschodnioindyjskim – brytyjskiej i holenderskiej.
• W Anglii zwyczaj picia kawy spopularyzował się szybciej niż w Europie kontynentalnej. Pierwsza europejska kawiarnia została otwarta w Oxfordzie w 1650 – jej właścicielem był pewien osmański Żyd. Wzrost popularności tego napoju przyczynił się do otwarcia dwa lata później pierwszej londyńskiej kawiarni.
• Europa kontynentalna musiała trochę poczekać na swoją pierwszą kawiarnię, którą otwarto dopiero w 1671 roku w Paryżu, podczas gdy w Anglii do tego czasu zdążyło już powstać ok. 3000 kawiarni.
• Choć Europejczycy mieli do kawy podejrzliwe podejście – określano ją jako „napój szatana” – to o dziwo jej popularność zawdzięczamy katolikowi, a konkretnie papieżowi Klemensowi VIII. Ponoć doradcy papieża odradzali mu próbowanie naparu, jednak ten ich nie posłuchał – a po wypiciu zaczął zachwalać napój, legalizując go na terenie Europy.

Czy to Polak założył pierwszą wiedeńską kawiarnię?

Co ciekawe wiele źródeł podaje, że to Polak spopularyzował kawę serwowaną z mlekiem. Miał on również być właścicielem pierwszej wiedeńskiej kawiarni, która rozpoczęła swoją działalność w 1681 roku. Jerzy Kulczycki – bo o nim mowa – podobno wpadł na pomysł zabielania kawy mlekiem, gdyż dla Austriaków czarna kawa okazała się zbyt gorzka. Pogłoski te wydają się jednak mało prawdopodobne, a historycy zakładają, że prawdziwym założycielem pierwszej wiedeńskiej kawiarni był Johannes Diodato – armeński biznesmen. Kawa jest ważnym elementem całej zachodniej kultury – przy filiżance tego napoju, w wielu europejskich miastach spotykali się najwybitniejsi przedstawiciele malarstwa, literatury, filozofii i wielu innych nauk.

Kawa w Polsce – jak to się zaczęło?

Kawa jest uwielbiana przez Polaków, napój ten ma u nas długą historię. Kawa do naszego kraju dotarła prawdopodobnie z Mołdawii; Jan III Sobieski był jednym z pierwszych wielbicieli tego napoju. Oczywiście w początkowych fazach kawa była dostępna jedynie dla niewielkiego grona odbiorców, była zarezerwowana wyłącznie dla największych elit w kraju.  W XVIII wieku sytuacja znacząco się zmieniła, a kawa zaczęła zdobywać popularność również wśród niższych warstw społecznych. W Gdańsku powstała pierwsza w kraju kawiarnia, miasto miało ułatwiony dostęp do różnych towarów (w tym kawy) dzięki portowi. W ślad za Gdańskiem podążyły inne miasta i tak do roku 1844 w Warszawie powstało już 180 kawiarni.

W tamtych czasach zatrudniano „kawiarkę”, czyli służbę, której zadaniem było sporządzanie i podawanie kawy szlachcie. Napój pito rano, chociaż serwowano ją również do podwieczorku – dla smaku. Ziarna kawy można było zakupić wyłącznie w formie surowej, wypalanie należało przeprowadzić we własnym zakresie. Używano w tym celu maszynki do kawy, o skomplikowanej konstrukcji, jednak efekty nie zawsze były zadowalające. Kawę pod postacią, jaką znamy dziś – paloną – można było dostać dopiero pod koniec XIX wieku. Podczas II wojny światowej w Polsce nastąpił deficyt kawy, który trwał przez kolejne dziesięciolecia. Sytuacja zmieniła się dopiero w latach 60., a w biurach kawa stała się czymś absolutnie niezbędnym. Na przestrzeni lat zmieniał się również sposób podawania kawy w Polsce. Najpierw były to porcelanowe filiżanki, później (w czasach PRL) szklanki, a obecnie modne stały się ceramiczne, duże kubki o ciekawym wzornictwie i różnych motywach.

Wpływ kawy na naszą kulturę

Kawa w świecie zachodnim stała się czymś oczywistym; jej cena nie jest tak wysoka, jak kiedyś, można ją dostać w każdym markecie – dlatego uznawana jest za produkt ogólnodostępny. Co ciekawe, dla każdej kultury spożywanie kawy ma odmienne znaczenie. Kawa stanowi przedmiot zainteresowania różnych dziedzin nauki – bada się jej wpływ na zdrowie, kulturę czy ekonomię. Kawa zawsze wiązała się z pewnym rytuałem, jej sporządzenie wymagało czasu i uwagi. Napój ten kojarzy nam się również ze spotkaniami towarzyskimi, biznesowymi czy też po prostu z gościnnością. Kawa jest niezwykle popularna zarówno w Polsce jak i innych krajach Europy. Ocenia się, że na jednego mieszkańca naszego kraju przypada spożycie 3 kg kawy rocznie, podczas gdy w Norwegii spożywa się średnio 9 kg (podobnie jak w Dani i Holandii), w Szwecji – 11 kg, a w Finlandii 12 kg.

Kawa dziś

Jak zatem widać, popularności kawy nic nie zagraża, od dekad pozostaje ulubionym napojem ludzkości. Różnorodność i dostępność odmian dają szerokie możliwości każdemu konsumentowi do eksperymentowania i odkrywania smaków kolejnych gatunków. Istnieje również wiele sposobów, przepisów na przyrządzanie kawy, każdy z nich będzie wymagał użycia innych urządzeń czy naczyń. Akcesoria do przygotowania kawy biją rekordy popularności, a każde z nich pozwala wydobyć z ziaren inne nuty smakowe. Eksperymentowanie z kawą może być bardzo ciekawym doświadczeniem – rośnie zainteresowanie alternatywnymi metodami parzenia oraz ziarnami pochodzącymi z jednego regionu – single origin.